Grensoverschrijdend gedrag ‘te lijf’ met structurele oplossingen
Dit is iets van de lange adem…
Het leek wel het jaar van het grensoverschrijdend gedrag. In het nieuws buitelden de incidenten over elkaar heen. Stuk voor stuk komen situaties waar grensoverschrijdend gedrag een issue was, aan het licht. En op zich is dat natuurlijk goed.
Maar steeds opnieuw zie je dat het éven aan bod komt en dan weer stilvalt. Even een hype rond Matthijs van Nieuwkerk, Khadija Arib of The Voice. Verbazing, verontwaardiging. Om vervolgens te wachten op het volgende incident.
En achter de schermen zijn organisaties heus wel bezig met van alles: het aanstellen van vertrouwenspersonen, protocollen, richtlijnen opstellen en loketten openen. Vaak gebeurt dit helaas pas nadat een misstand in de openbaarheid is gebracht.
Maar is het allemaal genoeg? En voelen organisaties die nog geen incidenten hebben meegemaakt óók de noodzaak om iets te doen? Want in de sport, media, zorg, cultuur: in alle sectoren komt onveiligheid voor. Ook in de kinderopvang en het onderwijs, spelen belangen en durven mensen zich niet altijd uit te spreken.
Vorige week kwam regeringscommissaris Mariëtte Hamer met haar eerste rapport over seksueel grensoverschrijdend gedrag in Nederland. Conclusie? Het probleem is structureel van aard. Het komt voort uit de manier waarop onze samenleving is ingericht en hoe we gewend zijn met elkaar om te gaan. Het is onderdeel van onze cultuur.
Dat betekent dus ook dat er een structurele oplossing moet komen. Ook vanuit mijn eigen ervaring kan ik concluderen: er is meer nodig dan alleen een protocol, meldpunt en een vertrouwenspersoon.
Graag deel ik om te beginnen vijf ideeën met je:
1. Leid een speciale Aandachtsfunctionaris op, gericht op dit soort zaken.
Zoals je weet werken we in mijn vakgebied met aandachtsfunctionarissen – in dit geval op het gebied van huiselijk geweld en kindermishandeling. Maar zo’n functie kun je ook ontwikkelen op het gebied van veiligheid. Een speciale functie dus, die méér doet dan een vertrouwenspersoon. Want natuurlijk is het fijn om bij iemand je hart te kunnen luchten, maar een vertrouwenspersoon is iemand naar wie jij toe moet stappen. Terwijl een aandachtsfunctionaris pro-actief misstanden en mogelijke risico’s aan de kaak stelt. Een aandachtsfunctionaris is ook echt een aparte functie, terwijl een vertrouwenspersoon vaak een dubbelfunctie heeft waardoor rollen en belangen door elkaar kunnen gaan lopen.

Hierover sprak ik, onder andere met Ellen de Jong van Kinderopvangorganisatie Dak Kindercentra. Ellen is manager HR en pedagogiek en kwaliteit. Samen met nog twee HR-Adviseurs werd ze, naast de pedagogische coaches en de unitmanagers, Aandachtsfunctionaris Huiselijk Geweld & Kindermishandeling. In deze podcast praten we over wat voor hen de aanleiding was deze training te gaan volgen vanuit HR en wat hier de meerwaarde in blijkt te zijn. We hebben het over de verschillende snijvlakken waar de zorgplicht voor de (kwetsbare) kinderen en de zorgplicht vanuit goed werkgeverschap elkaar soms overlappen, soms alleen raken en soms misschien bijten.
Binnenkort zal ik ook eens een uitgebreidere blog schrijven over HR en huiselijk geweld en kindermishandeling, maar deze podcast is nu al te beluisteren.
2. Maak een meerjarenplan
(Seksueel) Grensoverschrijdend gedrag en (on)veiligheid als thema’s aanpakken is een kwestie van de lange adem. Het moet een vast onderdeel worden in iedere organisatie. “Ja maar, dit speelt bij ons niet!” denk je misschien. Maar elke organisatie heeft in meer of mindere mate te maken met hiërarchie, stress, machtsstructuren, druk. Ook in het onderwijs of de kinderopvang. De veiligheid van ‘klokkenluiders’ en de wijze van reageren op zulke onthullingen, moeten worden gewaarborgd met een stevig meerjarenplan.
Ik denk continu mee met organisaties en samen bouwen we dan zo’n solide meerjarenplan, waarmee ze een goede basis leggen voor een cultuurverandering. Wat is er de komende jaren voor nodig om dit goed op de agenda te (blijven) zetten?
3. Organiseer tegenmacht
Eén van de problemen, zo blijkt uit verschillende media-uitingen, bij De Wereld Draait Door was dat de ‘leider’ weinig tegenspraak kreeg. Onderdeel van een meerjarenplan moet dan ook zijn dat er niet alleen aandacht is voor de ‘kwetsbaren’ in een organisatie, maar zeker ook voor de macht. Want als je zelf die leidinggevende bent, dan heb je iemand nodig die af en toe bij jou incheckt. Je hebt iemand nodig die met je spart over moeilijke besluiten, die je rugge- en tegenspraak geeft. Wie zware verantwoordelijkheden draagt heeft af en toe een spiegel nodig voor reflectie, in plaats van jaknikkers en meelopers.
4. Omstanders: spreek je uit
Wat is de rol van omstanders bij grensoverschrijdend gedrag? Wat doe je als je een collega ziet worstelen? Vaak hebben mensen die grensoverschrijdend gedrag meemaken het gevoel dat ze alleen staan. Terwijl teamleden vaak heus wel wat door hebben en bemerken in de sfeer en cultuur. Het is fijn als iemand dan eens benoemt: “Hé, ik zie dat je manager jou de hele tijd afkraakt. Ik vind dat lastig om te zien. Hoe gaat het met je?” Hier begint het doorbreken van de stilte en het gevoel van alleen staan.

5. Signaleren, bespreken en handelen
Vanuit de aanpak huiselijk geweld & kindermishandeling zijn we al gewend om met deze drietrapsraket te werken. Wat zijn de signalen van zorgelijk/grensoverschrijdend gedrag? Hoe maak je dat op een zorgvuldige manier bespreekbaar? Hoe ga je om met een persoonlijke onthulling, en wat zijn de concrete stappen die je vervolgens moet zetten? Hoe ga je om met de verschillende betrokken partijen en met de belangen die meespelen? In mijn vakgebied is dit dus vaak gewaarborgd met bijvoorbeeld een opgeleide Aandachtsfunctionaris Huiselijk Geweld en Kindermishandeling en de Wet Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling. Maar in het geval van grensoverschrijdend gedrag is de puzzel die je moet leggen vergelijkbaar. Ik denk graag met je mee over hoe je zo’n aanpak op de werkvloer kunt inrichten.
Ik begrijp dat het een flinke opdracht is waar we als samenleving voor staan. Maar het is iets dat ons allemaal aangaat.
Een mooie eerste stap die je zelf kunt zetten is: nadenken over hoe dit in jouw organisatie eigenlijk is geregeld. Van welke (machts)structuren ben jij je wellicht niet altijd bewust, maar spelen wel een rol? Wat kun jij doen om een collega te steunen of om grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar te maken in jouw organisatie?
Ik ben benieuwd wat dit bij jou losmaakt, en wat jouw gedachten hierover zijn. Laat me het gerust weten via naomi@dessaurtrainingen.nl, ik denk graag met je mee.
Met warme groet, Naomi

Checklist Meldcode Proof
Sinds een paar jaar is het voor organisaties die met kinderen werken wettelijk verplicht om de Meldcode Kindermishandeling en Huiselijk Geweld toe te passen. Maar hoe doe je dat nu precies, en aan welke voorwaarden moet je voldoen? Is jouw organisatie al Meldcode Proof? Je komt erachter met mijn gratis checklist!

Naomi's Bespreekboom
Veel professionals blijven zoeken naar wat de beste manier is om seksualiteit bespreekbaar te maken met ouders of verzorgers. Daarnaast is het op juiste wijze reageren op seksueel gedrag van kinderen of zorgen van ouders hieromtrent een andere grote uitdaging. Om je hierbij te helpen heb ik De Bespreekboom, dé tool voor professionals om seksueel gedrag van kinderen bespreekbaar te maken’ ontwikkeld. Deze gratis tool helpt je om het verschil te maken voor kinderen.